Tien jaar digitale zoekmachine Hansken; Replica schedel Hansken van Rembrandthuis naar NFI
Ze is een beroemde olifant, die in de zeventiende eeuw door de kunstenaar Rembrandt werd vastgelegd, én ze belichaamt de toekomst van de misdaadbestrijding in de 21e eeuw: Hansken. Een replica van de schedel van de olifant Hansken is vandaag door Museum Het Rembrandthuis in Amsterdam overgedragen aan het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) in Den Haag. Het NFI vernoemde 10 jaar geleden een digitale zoekmachine om snel grote hoeveelheden digitale data te doorzoeken naar de beroemde olifant. Opsporingsdiensten van over de hele wereld maken hier inmiddels gebruik van.
De olifantenschedel is geplaatst op de tweede etage van het NFI. De schedel is te zien in een grote vitrinekast, die het Rembrandthuis speciaal liet maken voor de echte schedel van de olifant. Het Rembrandthuis haalde deze schedel van Hansken vorig jaar uit Florence voor een tentoonstelling over het levensverhaal van de olifant (Hansken, Rembrandts olifant). Voor het natuurhistorisch museum La Specola in Florence liet het Rembrandthuis een replica van de schedel maken, die tijdelijk op het lijf van Hansken werd geplaatst. De oorspronkelijke schedel van Hansken is inmiddels weer terug in Florence. Voor de replica werd een nieuwe bestemming gezocht en dat werd het NFI, vertelt Hester Huitema van Museum Het Rembrandthuis. ‘Omdat wij klein behuisd zijn, zochten we een mooie plek waar de replica getoond kan blijven worden. Vanwege de connectie met Hansken benaderden wij het NFI en zij waren gelukkig direct enthousiast. Op deze manier wordt het verhaal van Hansken ook na onze tentoonstelling nog doorverteld,’ vertelt Huitema.
Hansken 10 jaar
Het NFI is blij met de replica, vertelt Harm van Beek, senior digitaal onderzoeker bij het NFI. Hij is één van de ‘founding fathers’ van het digitaal-forensisch data-analyseplatform Hansken. Hiermee is het mogelijk snel grote hoeveelheden data te indexeren, te verrijken en te doorzoeken. Hansken bestaat dit jaar 10 jaar: “Ik had het imposante skelet al in Florence gezien. Dit is een replica van de schedel, maar het geeft toch een indruk van hoe imposant het dier was.” Van Beek was een van de naamgevers van het platform. “De voorloper van Hansken was Xiraf. Dat was een acroniem, maar fonetisch doet het aan een giraf denken. Voor de grotere opvolger van Xiraf wilden we een soortgelijke naam,” vertelt hij. “Een olifant is een goedaardig steppedier, net als de giraf. We wilden ook een link met Nederland en een collega kwam toen met de naam Hansken. Hansken was getraind in het doen van kunstjes en zij kon volgens de overlevering met haar slurf boeven aanwijzen in het publiek. Daarnaast wist ze door training met wapens om te gaan. Dat vonden we allemaal wel toepasselijk,” lacht hij.
(Inter)nationaal bekend
De digitale zoekmachine Hansken is de enige in haar soort. Ook Hansken was in de zeventiende eeuw een unicum: ze was de enige levende olifant op het continent Europa. Beide zijn (inter)nationaal bekend. Alle opsporingsdiensten in Nederland maken inmiddels gebruik van Hansken, net als veel partijen in het buitenland. Inmiddels zijn vele duizenden opsporingsrechercheurs in binnen- en buitenland getraind om met het data-analyse platform te werken en komen er - nationaal en internationaal - steeds meer gebruikers bij. Hansken kan grote hoeveelheden gegevens inzichtelijk en doorzoekbaar maken. Zo is ze gebruikt in zaken met meer dan 1000 in beslaggenomen apparaten, meer dan 100 miljoen sporen (e-mails, foto’s, etc) en meer dan 100 terabytes aan data.
Niet voor het eerst
Het is waarschijnlijk niet voor het eerst dat Hansken nabij het NFI is. De olifant werd in 1630 in Sri Lanka geboren. Ze werd door een koning aan de gouverneur van de Verenigde Oostindische Compagnie op Batavia geschonken. Die stuurde de olifant naar Nederland, als cadeau voor stadhouder Frederik Hendrik. Die nam Hansken mee naar zijn paleis Huis ter Nieuburg in Rijswijk. Mogelijk liep de olifant over de vlak bij het NFI gelegen Hoornbrug naar het paleis. Hansken werd daarna verkocht aan Cornelis van Groenevelt, die de – op dat moment - enige olifant in Europa de kunstjes leerde. Samen trokken zij door Europa, en zo werd de olifant een beroemdheid. Ze werd door talloze schilders – waaronder dus Rembrandt- gezien en vereeuwigd.
Onbehandelde infectie
Hansken heeft in haar relatief korte leven veel moeten doorstaan; ze werd gedwongen lange tochten te maken en moest veel optreden. Ze kreeg brood in plaats van het noodzakelijke plantaardige dieet, waarvan we nu weten dat het goed is voor olifanten. Ze overleed op 25-jarige leeftijd in Florence, aan een onbehandelde infectie aan haar poot. De bekende familie de Medici kocht het lijk en het skelet werd tentoongesteld in hun paleis het Uffizi in Florence. In 1771 werd het gevaarte verplaatst naar het Torrigiani-paleis, nu het natuurhistorisch museum La Specola, onderdeel van de Universiteit van Florence.
Boeven aanwijzen met slurf
Het data-analyse platform wordt beter verzorgd dan de olifant destijds, vertelt Van Beek: “Alle Hansken-gebruikers vormen samen de Hansken Community, waarbinnen kennis wordt gedeeld en we er samen voor zorgen dat Hansken gevoed wordt met technieken van de huidige tijd. Om gebruikers van alle niveaus en achtergronden betrokken te houden, faciliteert de Community bijvoorbeeld ook een internationaal opleidingsprogramma, de Hansken Academy. Hiermee werken rechercheurs aan hun digitale vaardigheden. In de Community zorgen we samen dat Hansken up-to-date blijft.” En wijst de digitale Hansken ook boeven aan? “De olifant deed dat met haar slurf. Het platform wijst geen boeven aan. Ze helpt wel met de waarheidsvinding. We verzamelen tegenwoordig zo veel data op computers en telefoons, dat handmatig doorzoeken ondoenlijk is. Hansken helpt bij het doorzoeken van al die terabytes aan informatie. Ze heeft een olifantengeheugen en dat helpt.”
